Åarjelsaemien gïelese: Ellen Bull Jonassen

Gosse doh åavroes biejjieh Europan bijjelen båaroejin saemien noerh gaptajgujmie Nöörjeste, Sveerjeste jïh Soemeste leah gaatojde Brusselisnie klaeriedamme

Dah lin meatan EU-Sámi Weekesne, gusnie meatan prosjektesne EU-Sámi Youth Idea Lab, mïsse Saemieraerie skraejriem vaalteme.

Prosjekten ulmie lea saemien noerh vuerkiehtehtedh EU:n politihken bïjre, jïh viehkine årrodh guktie dej giele EU:ste govlesåvva.

Åålmege njieljie laantine

Akte jiehtege mij daamtaj neebnesåvva EU-Sámi Weekesne lea «Saemieh leah åålmege njieljie laantine».

Laanteraasth mejtie noerhtelaanti staath vihtiestin gellie tjuetie jaepien juassah, idtjin dan jïjnjem aerpievuekien saemien årromesijjieh jïh jieledevuekieh krööhkesth.

Men jalhts geografije lea saemide juakeme, saemien sïemesvuekie lea annje nænnoes, laanteraasti rastah.

Dan åvteste göökte ållesth njieljie staatijste Saepmesne leah lïhtsegh EU:sne, gyhtjelasse maahta sjïdtedh mejtie abpe Saepmie lea bielie EU:ste.

Jïh nov gujht numhtie, Saemien tsiehkie EU:se lea joekoen vihkeles saemide jïh saemien noeride, saaht mennie laantesne lea staateårroje.

EU jïh Saepmie

EU lea akte dejstie stoerre gaskenasjonaale aktöörijste mah dagke pryövoeh jeenjemes darjodh klijmajarkelimmide loetedh mejtie dååjrebe.

EU:n orre jïh joekoen stoerre strategije Green Deal ulmine åtna Europa edtja voestes klijmanööjtraale kontinentine sjïdtedh åvtelen 2025, aaj EU:n arktiske politihken tjïrrh.

Daate sæjhta noeride ryöktesth baajnehtidh sïejhmelaakan, jïh saemien noeride sjïerelaakan – dan åvteste dah arktiske dajvine jielieminie mah klijmajarkelimmide aajhtojne dååjroeh,  naakede mij dejtie aerpievuekien jieledevuekide vaahrese beaja.

Ij saemien ïedtjh jïh reaktah krööhkestidh, maahta stoerre konsekvensh åadtjodh.

Aaj gæmhposne klijmajarkelimmiej vøøste.

Gruva- jïh biegkefaamoebigkeme dorjesåvva daan biejjien goh bielie dehtie «kruana jarkelimmeste», gusnie orrestimmeles energijem jïh metallh jïh mineraalh daarpesje gaskem jeatjah el-bïjlebatterijde.

Daate dagke hijven govloe.

Men seamma tïjjen daate aaj våaromem saemien kultuvrese goerpedahta.

Jïjnje destie man bïjre ahkedh soptsestin EU-Sámi Weekesne lij daah dåeriesmoeretjoelmh, jïh guktie maahta dialogem jih goerkesem bueriedidh jïh evtiedidh EU:n jïh Saepmien gaskem.

Joekoen saemien noeride lea vihkeles maehtedh meatan årrodh daennie dialogesne, guktie maehtieh meatan årrodh EU:n politihkem baajnehtidh 2050 vööste. 

Byråkratije Brusselisnie, guhkede mijjen hïejmedajvijste, joekoen guhkene domtoe.

Guvvie EU:ste mij daamtaj vååjnesasse båata lea gaajhke fïnkese, jïh ekonomije jïh åesiestimmie leah vihkielommes.

Læjhkan EU sæjhta unnebelåhkoej reaktah, jïh mïrrestallemem unnebelåhkoej jïh stoerreseabradahken gaskem tjïertestidh jïh prioriteeredh.

EU maahta meatan årrodh deadtovem noerhtelaantide bïejedh sijjen åeliedimmieh aalkoeåålmegidie tjåadtjoehtidh.

Goh Michael Mann, EU:n Arktisen ambassadööre tjïertesti: «Nov lea gaertjiedimmieh maam EU maahta stilledh lïhtsegestaatide darjodh nasjonaale daltesisnie. Men laavenjostojne EU:n jïh årroji gaskem, gåarede sån staatide behtjiedidh vuesiehtimmien gaavhtan ILO-konvensjovnem 169 ratifiseeredh jïh dan tjïrrh saemiej reaktah nænnoestidh.»